art unbound
research
De kracht van de combinatie van kunst en wetenschap.
Op onze Art Unbound Research pagina vindt je onze studies en projecten. Wij ontwikkelen onderzoeken rondom de werking van het creatieve proces. Hierbij leggen wij een focus op het ontwikkelen van programma’s voor mensen met de ziekte van Parkinson.
Neurowetenschappelijk besteden wij bijzondere aandacht aan hoe het creatieve proces de aanmaak van dopamine beïnvloedt.
Ons voornaamste doel is het verbeteren van welzijn door creativiteit.
De ziekte van Parkinson is een progressieve neurodegeneratieve aandoening die wordt gekenmerkt door het verlies van dopamineproducerende neuronen in de hersenen.
Dopamine is een belangrijke neurotransmitter die verschillende essentiële functies in het lichaam reguleert. Deze stof is cruciaal voor het reguleren van bewegingen en speelt een centrale rol in hoe we motivatie en emoties ervaren. Het is ook essentieel voor het gevoel van plezier en voldoening, wat weer belangrijk is voor ons vermogen om te leren en te groeien met plezier.
Daarnaast ondersteunt dopamine cognitieve functies zoals aandacht en probleemoplossend vermogen. Het helpt bij flexibel denken en leren, en is belangrijk voor het plannen en organiseren van ons dagelijks leven. Het is essentieel voor het leerproces, omdat de hersenen zich ook op latere leeftijd nog kunnen aanpassen aan nieuwe omstandigheden. Daarom is leren zo belangrijk; het houdt de hersenen actief en adaptief.
Parkinson beïnvloedt echter niet alleen de motorische functies maar heeft ook een diepgaande impact op de emotionele en sociale gezondheid van mensen.
Veel voorkomende uitdagingen zijn cognitieve stoornissen, angst, depressie, vermoeidheid en apathie, die alle aanzienlijk bijdragen aan de algehele last van de aandoening.
Neurowetenschappelijke studies hebben aangetoond dat het hersengebied, welke dopamine aanmaakt, actief is tijdens een flow in een creatief proces. Daarom is de hypothese dat het creatieve proces en een flow-ervaring de natuurlijke productie van dopamine kunnen stimuleren. Creatieve programma’s die mensen met Parkinson helpen deze flow te ervaren, bieden een unieke manier om symptomen te beheren. Deze interventies versterken zowel de mentale als emotionele veerkracht, met het stimuleren van dopamine als een centraal aspect van de behandeling.
FLOW EN WELZIJN
Creatieve activiteiten zoals kunst, muziek en drama bieden niet alleen een uitlaatklep voor zelfexpressie, maar kunnen ook tastbare gezondheidsvoordelen hebben voor mensen met Parkinson. Deze activiteiten worden verondersteld de aanmaak van dopamine, een sleutel-neurotransmitter die vaak tekortschiet bij Parkinson, te kunnen stimuleren. Meer dan dat, ze nodigen uit tot de ervaring van flow – een diepgaande staat van betrokkenheid waarin je mogelijk tijdelijk de uitdagingen van de ziekte kunt verschuiven in richting de creatieve activiteit en genieten van het moment.
Dergelijke momenten van flow zijn niet alleen therapeutisch maar kunnen ook de natuurlijke aanmaak van dopamine stimuleren, de cognitieve flexibiliteit en emotionele veerkracht verbeteren. Voor iemand met Parkinson kan dit een welkome versterking zijn van zowel de mentale als fysieke capaciteiten, wat dagelijkse activiteiten en persoonlijke interacties kan vergemakkelijken.
Wij begrijpen dat leven met Parkinson complex is. Elk persoon is uniek in hoe hij of zij de ziekte ervaart. Daarom richten onze programma’s zich op het bieden van diverse creatieve paden. Deze kunnen ondersteunen fysieke, emotionele en cognitieve symptomen te managen, een bevorderen een zinvol en vreugdevol leven.
SAMEN ZORG EN CREATIEVE THERAPIEËN ONTWIKKELEN
Helaas merken we nog steeds dat de zorg te duur is, te weinig persoonsgericht, en de actuele healthcare cultuur biedt onvoldoende goede zorg. Een open en eerlijke houding is noodzakelijk om alle problemen goed in kaart te brengen. Deze kunnen liggen op een persoonlijk niveau, binnen het zorg-systeem of bijvoorbeeld in de maatschappelijke dynamieken.
Onze visie op het creëren van zorg is dat dit een gezamenlijk proces is. Wanneer we een creatieve therapie ontwikkelen, doen we dit door middel van co-creatie. Hierbij werken mensen met neurodegeneratieve aandoeningen, zoals de ziekte van Parkinson, samen met kunstenaars, creatief therapeuten en onderzoekers op gelijke voet. Iedereen is gelijkwaardig betrokken in het co-design proces. Dit doen we aan de hand van bepaalde ontwerp-principes. Deze zijn bijvoorbeeld openheid, empathie, en verbondenheid.
De praktijk wordt als een leeromgeving ontworpen, die ruimte biedt voor vormende ervaringen, diepere inzichten en dialoog. Dit alles vergroot de kans op het ontdekken van nieuwe vormen van zelfzorg en zorg voor elkaar.
Om mensen te openen, werken wij met kunstzinnige methoden. Daarom nemen kunstenaars een leidende rol op zich tijdens de co-creatieve bijeenkomsten.
Zo wordt de zorg gezamenlijk gecreëerd en specifiek ontwikkeld voor de doelgroep. Daardoor ervaart een patiënt hoe hij of zij actief bij kan dragen aan het ontwikkelen van goede en duurzame zorg.
Benaderingen en Samenwerking
Klinisch onderzoek
Geleid in Nederland door Radboudumc afdeling neurologie in Nijmegen. Gefinanceerd door het project “Unlocking the Muse: An international research project investigating transdisciplinary approaches to understanding and applying the intersection of artistic creativity and Parkinson’s disease” (CM1100-B, FWF) onder leiding van de Universiteit van Wenen in Oostenrijk.
Wij werken verder samen met het Zorg voor Parkinson team en zijn gekoppeld aan ParkinsonNL en de Parkinson Vereniging.
Onderzoek naar transformatief leren
Geleid vanuit de onderzoekslijn Transformatief Leren van de sectie RLE Research on Learning and Education van de Radboudumc Health Academy.
Artistiek onderzoek
Geleid door Art Unbound en in samenwerking met diverse cultuurpartners en theatergroep Stichting Kamer 8 uit Nijmegen.
Regelmatig werken wij samen met diverse maatschappelijke partners zoals gemeenten, musea en cultuurhuizen, en hebben lopende collaboraties met kunstenaars, zoals Victor Notermans en media producties, zoals Senang en artistieke werkplekken, zoals Werkplaats de Witt en POPOP Art.
OVERZICHT STUDIES
De onderzoek is een prachtige samenwerking tussen meerdere instituten en projecten, geleid door wetenschappelijke en artistieke experts zoals Blanca T.M. Spee en Marjoke Plijnaer. We onderzoeken samen hoe het creatieve proces de kwaliteit van leven kan verbeteren.
STUDIE - ART CAP
STUDIE - TEKENKASSETTE
STUDIE - deSWITCH
STUDIE - ART CAP
Kunst en Creativiteit voor Mensen met Parkinson
In samenwerking met 15 mensen die de ziekte van Parkinson hebben, waaronder ook twee patiënt-wetenschappers en -kunstenaars, hebben wij een innovatief interventie programma ontwikkeld voor mensen met de ziekte van Parkinson.
Dit programma startte als een onderdeel van het grootschalige onderzoek Unlocking the Muse, geleid door Pr. Dr. Matthew Pelowski (ARTIS Lab), Dr. Julia Crone (Crone Neurocognition Lab), en Dr. Blanca Spee aan de Universiteit van Wenen.
Het onderzoek in Nederland in Nijmegen (Radboudumc) staat onder leiding van Prof. Dr. Bas Bloem, hoogleraar neurologische bewegingsstoornissen, Dr. Blanca Spee, hoofdonderzoeker op het vlak van psychologie en neuro-esthetica en Prof. Dr. Jur Koksma, associate professor transformatief leren. Dit team, in samenwerking met een team van wetenschappers van het Radboudumc Expertisecentrum Parkinson en Bewegingsstoornissen, de Radboudumc Health Academy, en HAN_ university, verkent de impact van artistieke creativiteit en co-creatie op de symptomen van de ziekte van Parkinson. De studie is ook gekoppeld aan de Parkinson Vereniging met een team van patient-wetenschappers.
Artistieke Leiding
De artistieke leiding van het project is in handen van Marjoke Plijnaer, een multidisciplinaire kunstenares en creatief therapeut, die het inhoudelijke programma van Kunst & Creativiteit als Actie voor mensen met Parkinson heeft ontworpen. Zij is ook artistiek leider van theatergroep Stichting Kamer 8 in Nijmegen.
Programma-ontwikkeling
Gedurende de jaren 2022/2023 hebben wij verschillende pilot-studies uitgevoerd om het programma te ontwikkelen, waarin deelnemers, onder begeleiding van creatieve docenten, samen de ruimte creëren om hun eigen creatieve flow te ontdekken in een ‘creative playground’. Dit omvat een breed scala aan creatieve activiteiten zoals beeldende kunst, muziek, grafisch werk en drama.
Eerste Pilot Resultaten en Vervolgonderzoek
De initiële resultaten van onze pilot kunstinterventies zijn veelbelovend en tonen een significante toename in het algemeen welzijn en een aanzienlijke vermindering van angst bij de deelnemers. Tevens suggereren voorlopige gegevens verbeteringen in de gezondheid gerelateerde kwaliteit van leven, met name op het gebied van mobiliteit, dagelijkse levensactiviteiten, emotioneel welzijn, flexibel denkvermogen en communicatie. Opvallend is ook de waargenomen vermindering van het stigma rondom Parkinson.
Verder geven de mensen aan dat zij de arts minder hebben bezocht in de periode waarin zij het programma volgden.
Deze eerste richtingen van resultaten moeten nog verder worden aangetoond in ons lopend onderzoek, bekend op het moment onder de naam ‘Art CAP studie’, een gerandomiseerde gecontroleerde pilot-studie die momenteel data verzamelt om deze effecten verder te onderzoeken en te bevestigen.
Luister: Bas Bloem vertelt in de video over het project, waarom creativiteit belangrijk is voor mensen met Parkinson, en over dit onderzoek.
Wij werken samen met de Parkinson Vereniging: Voor verdere informatie, klik hier!
STUDIE - TEKENKASSETTE
Tekenkassette: een beeldende-kunst-cursus voor mensen met Parkinson.
Dit onderzoek richt zich op de opzetten van de Tekenkassette, een speciaal ontwikkelde online kunstcursus voor mensen met de ziekte van Parkinson. De cursus is op het moment als prototype ontwikkeld door kunstenaar Victor Notermans, die zelf ook Parkinson heeft. Dit maakt het project uniek, omdat het initiatief vanuit een patiënt zelf komt.
De online thuis-sessies omvatten gevarieerde instructies, taken en muziek die de creatieve flow thuis te bevorderen.
Naast de thuis-sessies kunnen de deelnemers ook meedoen aan live co-creatieve sessies, geleid door een creatief therapeut.
Op dit moment zijn wij op zoek naar subsidie om deze studie uit te voeren.
Bezoek Victor Notermans website voor meer informatie over zijn werk.
Samewerkingspartners: Expertisecentrum voor Parkinson en Bewegingsstoornissen, Radboudumc en het expertteam van Zorg voor Parkinson.
STUDIE - deSWITCH
deSwitch: een technologisch hulpmiddel dat dans en beweging bevordert bij mensen met Parkinson
Bewegen is heel belangrijk voor mensen met de ziekte van Parkinson. Dansen maakt bewegen leuk. De meeste dansactiviteiten vinden momenteel plaats op locatie, echter de technologie achter deSwitch maakt het mogelijk om bewegen en bewegen op muziek vanuit huis uit te voeren.
De Switch2Move-methode is speciaal ontwikkeld voor mensen met fysieke of mentale beperkingen, zoals de ziekte van Parkinson, dementie, en Multiple Sclerose. De bewegingen en danspassen die je met deSwitch gaat maken stimuleren en trainen verschillende hersengebieden.
Wetenschappelijk onderzoek naar de Switch2move-methode toont aan dat mensen voordelen ondervinden bij hun cognitieve functies, emotionele welzijn, en motoriek. Dit leidt tot een betere levenskwaliteit.
Dit samenwerkingsproject wordt geleid door een consortium van verschillende universiteiten en privé-partners: deSwitch, Switch2Move, Eindhoven University of Technology – Expertise Centre Dementia and Technology, Expertisecentrum voor Parkinson en Bewegingsstoornissen, Radboudumc, het expertteam van Zorg voor Parkinson, en Art Unbound.
Geïnteresseerd in samenwerking en/of financiële ondersteuning van ons onderzoek?
Neem dan gerust contact op met de Wetenschappelijke Directeur
Dr. Blanca T.M. Spee
Radboud University Medical Center
Expertisecentrum voor Parkinson en Bewegingsstoornissen
E-mail: blanca.spee@radboudumc.nl
Telefoon +31 6 103 208 53
WIL JE ALS DEELNEMER MEEWERKEN AAN ONS ONDERZOEK?
Neem dan gerust contact op met het Radboudumc, onderzoeksteam neurologie via de helpdesk.
E-mail: info@onderzoek-parkinson.nl
Telefoon (024) 8080141
(van maandag tot en met vrijdag van 8.30-10.00 uur en van 13.30 -15.30 uur
Publicaties en wetenschappelijke achtergrond
- Spee, B.T.M., Stap, T., Plijnaer, M., Pasman, G., Zeggio, S., Duits, A., Crone, J., Haeyen, S., Pelowsi, M., Bloem, B.R., & Koksma, J.-J. (invited submission). Co-Creating a Person Centered Creative Engagement Intervention for Parkinson’s Care. Frontiers in Psychology: The Arts Therapies and Neuroscience.
- Gros, P., Spee, B.T.M., Bloem, B.R., & Kalia, L.V. (2024). If Art Were a Drug: Implications for Parkinson’s Disease. Journal of Parkinson’s Disease, 1-14. doi: 10.3233/JPD-240031
- Bloem, B. R., Pfeijffer, I. L., & Krack, P. (2018). Art for better health and wellbeing. BMJ, 363. doi: 10.1136/bmj.k5353
- Bloem BR, de Vries NM, Ebersbach G. Nonpharmacological treatments for patients with Parkinson’s disease. Movement Disorders. 2015;30(11):1504-1520. doi:10.1002/mds.2636
- Bloem BR, Okun MS, Klein C. Parkinson’s disease. The Lancet. 2021;397(10291):2284-2303. doi:10.1016/S0140-6736(21)00218-X
- Boot N, Baas M, van Gaal S, Cools R, De Dreu CKW. Creative cognition and dopaminergic modulation of fronto-striatal networks: Integrative review and research agenda. Neurosci Biobehav Rev. 2017;78:13-23. doi:10.1016/j.neubiorev.2017.04.007
- Dorsey ER, Bloem BR. The Parkinson pandemic – A call to action. JAMA Neurol. 2018;75(1):9- 10. doi:10.1001/jamaneurol.2017.3299
- Cucca A, Di Rocco A, Acosta I, et al. Art therapy for Parkinson’s disease. Parkinsonism Relat Disord. 2021;84:148-154. doi:10.1016/j.parkreldis.2021.01.013
- Groot B, de Kock L, Liu Y, et al. The value of active arts engagement on health and well-being of older adults: A nation-wide participatory study. Int J Environ Res Public Health. 2021;18(15). doi:10.3390/ijerph18158222
- Lakke JP. Art and Parkinson’s disease. Adv Neurol. 1999;80:471-479.
- Lauring JO, Ishizu T, Kutlikova HH, et al. Why would Parkinson’s disease lead to sudden changes in creativity, motivation, or style with visual art?: A review of case evidence and new neurobiological, contextual, and genetic hypotheses. Neurosci Biobehav Rev. 2019;100:129-165. doi:10.1016/j.neubiorev.2018.12.016
- Lhommée E, Batir A, Quesada JL, et al. Dopamine and the Biology of Creativity: Lessons from Parkinson’s Disease. Front Neurol. 2014;5. doi:10.3389/fneur.2014.00055
- Maradan-Gachet, M. E., Debove, I., Lhommée, E., & Krack, P. (2023). Creativity and Parkinson’s Disease. In Art and Neurological Disorders: Illuminating the Intersection of Creativity and the Changing Brain (pp. 65-89). Cham: Springer International Publishing.
- Pelowski M, Spee BTM, Arato J, Dörflinger F, Ishizu T, Richard A. Can we really ‘read’ art to see the changing brain? A review and empirical assessment of clinical case reports and published artworks for systematic evidence of quality and style changes linked to damage or neurodegenerative disease. Phys Life Rev. 2022;43:32-95. doi:10.1016/j.plrev.2022.07.005
- Pelowski, M., Spee, B., Richard, A., Krack, P., & Bloem, B. (2020). What Parkinson’s reveals about the artistic spark. American Scientist, 108(4), 240. [https://www.researchgate.net/profile/Blanca-Spee-2/publication/342227355_What_Parkinson’s_Reveals_About_the_Artistic_Spark/links/5f0468c592851c52d61de494/What-Parkinsons-Reveals-About-the-Artistic-Spark.pdf]
- Perez Matos, J. A., Richard, A., Spee, B. T., & Pelowski, M. (2021). Neurodegenerative diseases, art and creativity: Therapeutic implications. Neurodegenerative Disease Management, 11(03), 187-192. doi: 10.2217/nmt-2021-0012
- Spee, B., Ishizu, T., Leder, H., Mikuni, J., Kawabata, H., & Pelowski, M. (2018). Neuropsychopharmacological aesthetics: A theoretical consideration of pharmacological approaches to causative brain study in aesthetics and art. Progress in brain research, 237, 343-372. doi: 10.1016/bs.pbr.2018.03.021
- Spee, B., Sladky, R., Fingerhut, J., Laciny, A., Kraus, C., Carls-Diamante, S., … & Treven, M. (2022). Repeating patterns: Predictive processing suggests an aesthetic learning role of the basal ganglia in repetitive stereotyped behaviors. Frontiers in Psychology, 13, 930293. doi: 10.3389/fpsyg.2022.930293
- Stap, T., Grol, R., & Koksma, J. (2023). Holding still, together: Portraying Parkinson’s Care (p. 197). Radboud University Press.
– Boek: Art and Neurological Disorders: Illuminating the Intersection of Creativity and the Changing Brain. Springer Nature.
Richard, A., Pelowski, M., & Spee, B. T. (Eds.). (2023).